Trong thời đại kỹ thuật số, việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng đã trở thành xu thế tất yếu trên toàn cầu. Mục đích chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, mở rộng khả năng tiếp cận và tích hợp vào mạng lưới bảo tàng thế giới. Gần đây, trong một chuyến tham quan và trao đổi kinh nghiệm về bảo tồn di sản tại Ba Lan, TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã nhấn mạnh rằng đã đến lúc các bảo tàng ở Việt Nam cần thiết phải thành lập một phòng chuyển đổi số.
Theo quan điểm của TS Nguyễn Anh Minh, việc thành lập phòng chuyển đổi số không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn di sản một cách bền vững. Qua đó, các bảo tàng có thể thu hút công chúng trẻ và hội nhập quốc tế một cách hiệu quả hơn. Kinh nghiệm từ Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động tại Đông Âu, cho thấy rằng phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng.
Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan thực hiện nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, cũng như đăng tải nội dung lên các nền tảng số. Những nhiệm vụ này không chỉ phục vụ công tác in ấn, xuất bản mà còn hỗ trợ truyền thông và nghiên cứu. Một điểm nổi bật trong hoạt động của các bảo tàng Ba Lan là việc sử dụng studio chụp ảnh chuyên nghiệp với hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại có độ phân giải cao.
Studio chụp ảnh này là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật và tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao. Quá trình này đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển đổi sang không gian số. Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Đây là bước quan trọng trong việc lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh và tư liệu của bảo tàng.
TS Nguyễn Anh Minh cũng cho rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng tại Việt Nam. Điều này sẽ giúp các bảo tàng hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số.
Thực tế tại Việt Nam hiện nay cho thấy hầu hết các bảo tàng vẫn hoạt động theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia nhận định rằng nếu không có bước nhảy vọt về công nghệ, các bảo tàng sẽ khó bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.
Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện một cách rời rạc thông qua các dự án ngắn hạn và thuê ngoài. Điều này dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài. Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững.
Tóm lại, việc ứng dụng chuyển đổi số vào hoạt động bảo tàng đã trở thành xu thế tất yếu để hiện đại hóa và bảo tồn di sản. Với kinh nghiệm từ Ba Lan và sự khuyến khích từ các chuyên gia, các bảo tàng tại Việt Nam cần nhanh chóng thích nghi và đổi mới để bắt kịp nhu cầu của công chúng và xu thế phát triển của bảo tàng thế giới.