Công nghệ vũ trụ đã trở thành một phần quan trọng không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của chúng ta. Không còn là một lĩnh vực xa xôi và chỉ dành cho nghiên cứu, công nghệ vũ trụ đã được ứng dụng rộng rãi trong nhiều ngành, nhiều lĩnh vực tại Việt Nam. Từ viễn thông, định vị dẫn đường đến viễn thám phục vụ quản lý tài nguyên, giám sát rừng, đo đạc bản đồ và trồng trọt, công nghệ vũ trụ đã trở thành một công cụ quan trọng giúp chúng ta quản lý và phát triển đất nước.

Ông Trần Tuấn Ngọc, Cục trưởng Cục Viễn thám Quốc gia, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khẳng định rằng công nghệ vũ trụ đã hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực tại Việt Nam. ‘Công nghệ vũ trụ như không khí, chúng ta sử dụng hằng ngày nhưng không nhận ra’, ông Ngọc nói. Không chỉ các bộ, ngành, nhiều địa phương như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng cũng đã ứng dụng công nghệ này vào thực tiễn. Khối tư nhân cũng bắt đầu tham gia mạnh mẽ, tạo nên làn sóng chuyển động tích cực từ nhà nước sang thị trường.

Tuy nhiên, vẫn còn những trở ngại cần phải vượt qua. Hạ tầng công nghệ còn yếu, đầu tư chưa bài bản, thiếu sự phối hợp giữa các bộ ngành và chưa có chiến lược phát triển dài hơi. Ngoài ra, việc vận hành hệ thống dữ liệu vệ tinh đòi hỏi kiến thức đa ngành nhưng nguồn nhân lực chất lượng cao lại đang thiếu nghiêm trọng. Cục Viễn thám Quốc gia kiến nghị Chính phủ cần có chính sách thu hút, giữ chân nhân tài, đầu tư hạ tầng công nghệ một cách căn cơ để ngành vũ trụ Việt Nam không bỏ lỡ cơ hội.

PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, cho rằng muốn phá vỡ rào cản và thúc đẩy sự phát triển, Việt Nam cần một chiến lược phát triển vũ trụ dài hạn, không chỉ dừng ở mốc 10 năm mà phải nhìn tới 2040-2050. Vũ trụ không chỉ là lĩnh vực khoa học – công nghệ chiến lược mà đang trở thành một ngành kinh tế đầy tiềm năng. Kinh tế vũ trụ toàn cầu được dự báo sẽ đạt quy mô 1.400 tỉ USD vào năm 2030, với sự đầu tư mạnh mẽ từ các tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới.

Việt Nam cần xác lập vị trí trong bức tranh này, không chỉ bằng ứng dụng vệ tinh, viễn thông mà còn thông qua các dịch vụ, sản phẩm công nghiệp phụ trợ và giáo dục khoa học. Để đột phá, cần đưa công nghệ địa không gian vào chương trình chuyển đổi số quốc gia như một ‘lớp nền’ của hệ thống số. Đồng thời, cần có cơ chế miễn trừ trách nhiệm khi sai lệch thông tin do công nghệ cũ để khuyến khích áp dụng dữ liệu mới.

Bên cạnh đó, các chương trình phổ cập kiến thức vũ trụ cho học sinh, sinh viên và cán bộ công quyền cũng cần được triển khai rộng khắp. Điều này sẽ giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công nghệ vũ trụ và tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành vũ trụ Việt Nam.

Với sự phát triển không ngừng của công nghệ vũ trụ trên toàn cầu, Việt Nam có cơ hội để vươn lên và khẳng định vị trí của mình trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đó, các chuyên gia quốc tế cho rằng Việt Nam cần chú trọng vào nghiên cứu cơ bản, mở rộng hợp tác quốc tế và tạo môi trường tự do cho các nhà khoa học.

Trong tọa đàm ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’ do Báo Tiền Phong tổ chức, các chuyên gia đã chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức quý báu về phát triển khoa học không gian. TS Nguyễn Lương Quang, chuyên gia đến từ Viện Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế (CEA Paris-Saclay, Pháp), đã trình bày về quá trình chuyển đổi từ nghiên cứu hạt nhân sang thiên văn học tại Saclay. Quá trình này bắt đầu từ việc phát triển bộ cảm biến theo dõi lò phản ứng hạt nhân, sau đó linh hoạt chuyển hướng sử dụng công nghệ đó để quan sát bầu trời.

TS Quang nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc chia sẻ mã nguồn mở trong nghiên cứu. Ở các nước phát triển như Pháp hay Canada, các nhóm nghiên cứu nhận tài trợ từ ngân sách bắt buộc phải cung cấp mã nguồn mở để các công ty có thể tham gia cùng phát triển. Điều này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của công nghệ mà còn tạo cơ hội cho các doanh nghiệp và tổ chức tham gia vào quá trình nghiên cứu và phát triển.

Tuy nhiên, TS Nguyễn Trọng Hiền, chuyên gia từ Cơ quan Hàng không Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA), cho rằng rào cản lớn nhất của Việt Nam hiện nay là vấn đề quản lý và cơ chế. Nếu không trao sự tự do cho các nhà nghiên cứu, thì rất khó phát triển khoa học thực chất. Ông Hiền cũng nhấn mạnh rằng sở trường lớn nhất của Việt Nam chính là con người, và để thu hút nhân tài, Việt Nam cần một môi trường thông thoáng.

Nhiều trí thức Việt Nam ở nước ngoài muốn về nước nhưng chưa về vì họ không thấy môi trường phù hợp với công việc nghiên cứu. Cơ chế hiện tại chưa thuận lợi để họ cống hiến. Ông Hiền cho rằng mọi công nghệ đột phá đều bắt đầu từ những bước rất nhỏ và xuất phát từ cái có thể làm được, từ sở trường đang có. Vì vậy, Việt Nam cần tạo môi trường tự do cho nhà khoa học để họ có thể phát huy tối đa năng lực và sáng tạo của mình.

TS Quang cũng nhấn mạnh vai trò của việc đầu tư cho vườn ươm startup, các trường chuyên đề và đào tạo thế hệ kế tiếp. Hiện mô hình hợp tác công – tư trong khoa học vẫn còn thiếu vắng tại Việt Nam. Việt Nam cần đầu tư đúng trọng tâm và tạo môi trường tự do cho nhà khoa học để vươn lên trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ. Với sự hợp tác và đầu tư đúng đắn, Việt Nam có thể trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ vũ trụ trong tương lai.

Để đạt được mục tiêu đó, Việt Nam cần học hỏi từ kinh nghiệm của các nước tiên tiến và áp dụng các mô hình hợp tác công – tư trong khoa học. Việc tạo môi trường tự do cho nhà khoa học và đầu tư cho vườn ươm startup là những bước đi quan trọng để phát triển công nghệ vũ trụ. Với sự quyết tâm và nỗ lực của các nhà khoa học và doanh nghiệp, Việt Nam có thể trở thành một trong những quốc gia có nền khoa học và công nghệ vũ trụ phát triển mạnh mẽ trong khu vực.

Tiếng Anh và các ngôn ngữ khác cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển khoa học và công nghệ vũ trụ. Việc sử dụng các ngôn ngữ này giúp các nhà khoa học và doanh nghiệp Việt Nam có thể trao đổi và hợp tác với các đối tác quốc tế một cách hiệu quả hơn.

Ngày 24 tháng 7, Báo Tiền Phong đã tổ chức một buổi tọa đàm với chủ đề ‘Đưa công nghệ vũ trụ trở thành động lực phát triển mới’. Sự kiện này tập trung vào việc đánh giá lại vai trò quan trọng của ngành công nghệ vũ trụ và xác định những thách thức mà ngành này đang phải đối mặt. Qua đó, các chuyên gia và khách mời đã thảo luận về các giải pháp khả thi để thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực công nghệ quan trọng này.

Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, đã có bài phát biểu khai mạc trong buổi tọa đàm. Ông cho biết trong thế kỷ XXI, công nghệ vũ trụ không chỉ còn giới hạn trong các chương trình thám hiểm không gian do một số ít quốc gia thực hiện. Ngành công nghệ này đã vươn lên trở thành một trong những trụ cột chiến lược của nhiều nền kinh tế hiện đại. Các ứng dụng của công nghệ vũ trụ hiện nay đã trở nên đa dạng và có tác động thiết thực trong cuộc sống hàng ngày, bao gồm dự báo thời tiết, phòng chống thiên tai, viễn thông, phát triển nông nghiệp thông minh, giám sát môi trường, quy hoạch đô thị, hỗ trợ logistics, cũng như trong lĩnh vực an ninh và quốc phòng.

Ông Sưởng cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của công nghệ vũ trụ bằng cách dẫn chứng từ báo cáo mới nhất của Space Foundation. Theo báo cáo này, kinh tế vũ trụ toàn cầu trong năm 2024 đã đạt gần 613 tỷ USD và dự kiến sẽ vượt qua mốc 1.000 tỷ USD vào năm 2030. Con số này cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng và tiềm năng to lớn mà ngành công nghệ vũ trụ có thể mang lại. Mặc dù công nghệ vũ trụ tại Việt Nam vẫn còn ở giai đoạn phát triển ban đầu, nhưng theo ông Sưởng, Việt Nam đã có những bước đi đáng kể. Ông bày tỏ tin tưởng rằng với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, cùng với nỗ lực không ngừng của các cơ quan, doanh nghiệp, và đội ngũ khoa học công nghệ, Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước làm chủ công nghệ vũ trụ. Điều này không chỉ giúp đất nước đóng góp vào sự phát triển kinh tế – xã hội, mà còn góp phần bảo đảm quốc phòng – an ninh và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Trong khuôn khổ buổi tọa đàm, các chuyên gia đã có những thảo luận chuyên sâu về cơ hội cũng như thách thức trong việc phát triển công nghệ vũ trụ tại Việt Nam. Họ cũng đưa ra đề xuất về các cơ chế chính sách cần thiết và mô hình hợp tác hiệu quả. Mục tiêu là thúc đẩy sự hình thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, trong đó có sự tham gia mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ vũ trụ. Qua đó, các bên tham gia hy vọng sẽ tạo ra những đột phá trong nghiên cứu, phát triển, và ứng dụng công nghệ vũ trụ, từ đó phục vụ cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Buổi tọa đàm là một diễn đàn quan trọng cho các bên liên quan cùng nhau thảo luận và tìm ra hướng đi phù hợp cho sự phát triển của công nghệ vũ trụ tại Việt Nam. Thông qua sự kiện này, Báo Tiền Phong hy vọng sẽ tiếp tục thu hút được sự quan tâm của xã hội đối với một lĩnh vực có tiềm năng to lớn nhưng cũng nhiều thách thức này.